Geschiedenis van de missie van de Zwartzusters in Brazilië

De voorgeschiedenis

1965 – Op het zakenkapittel van de Zwartzusters in Brugge wordt beslist om apostolaatswerk te gaan verrichten in Latijns-Amerika.

Daarmee geeft de Congregatie een positief antwoord op de oproep van Mgr. E.J. De Smedt tot de priesters en religieuzen in zijn bisdom Brugge tot solidariteit met Zuid-Amerika, en om er evangelisatiewerk te verrichten.

De Algemene Overste, Dominique Debusschere, steekt haar licht op bij de president van het Latijns-Amerikaans College in Leuven, kanunnik Van de Perre. Deze stelt haar Brazilië voor als werkterrein en raadt haar aan om contact te nemen met zusters die al in dat land zijn. Via de Brugse kanunnik Felix van den Berghe komt Zr. Dominique in contact met de Congregatie van de “Dames de Marie” in Ukkel. Deze Congregatie heeft een stichting in Natal, een kuststad in het uiterst Noordoosten van Brazilië.

Moeder Dominique reist naar Rome voor gesprekken met moeder Eulalie en met haar medezusters in het Generalaat van de “Dames de Marie“. Ze krijgt de kans om – na de slotviering van het 2de Vaticaans Concilie – een ontmoeting te hebben met Dom Eugenio Sales, die vanaf 1964 apostolisch administrator is van São Salvador da Bahia (om de zieke aartsbisschop Augusto Álvaro da Silva te vervangen). Dom Eugenio Sales is heel blij met het aanbod om 2 zusters te sturen, maar spreekt zijn absolute voorkeur uit voor parochiale arbeid.

De Zwartzusters aanvaarden deze optie en besluiten om samen te werken met Zr. Bernadette Lhoëst van de “Dames de Marie“, die eerder al in Brazilië verbleef. Vanaf oktober volgen de zusters Agnes De Sloover en Luciana Blondeel een voorbereidende stage in het Latijns-Amerikaans College in Leuven. Intussen wordt ervoor gezorgd dat de 2 pioniers de toestemming krijgen om als emigranten naar Brazilië te vertrekken. Op 31 december schrijft Dom Eugenio Sales aan moeder Dominique dat hij bereid is om de geestelijke en materiële verantwoordelijkheid op zich te nemen van de Zwartzusters die naar São Salvador komen, en voegt er de nodige documenten bij.

 

Het ontstaan van de stichting

1966 – Op 14 juli vertrekken de twee pioniers, Zr. Agnes De Sloover en Zr. Luciana Blondeel naar de voor hen totaal onbekende Braziliaanse grootstad Salvador de Bahia. Vanuit Brugge worden ze uitgeleid met twee autocars vol medezusters, familieleden en vrienden tot in Luik. Vandaar gaat het per trein naar de noordelijke Italiaanse havenstad Genua. De 2 Zwartzusters steken er van wal op 16 juli aan boord van de passagiersboot “Guilio Cesare” en bereiken op 27 juli de havenstad Rio de Janeiro, in het zuidoosten van Brazilië.

Terwijl de 2 zusters nog onderweg zijn wordt op 30 juli een startplan opgesteld tussen de Zwartzusters en de Dames van Maria. Bernadette Lhoëst, van de “Dames de Marie“, zal in de beginperiode, vanaf haar aankomst in Salvador, op 11 augustus, tot halfvasten 1967, verantwoordelijke zijn en krijgen de 2 nieuwkomers de nodige tijd om zich in te werken en om na te gaan welke pastorale taken het best op zich nemen.

Na een verblijf van 8 dagen vliegen Zr Agnes en Z. Luciana door naar Salvador, waar ze gedurende 2,5 maand lessen volgen. Met de Vlaamse priester José Van Hoenacker trekken ze op verkenning naar twee te begeven parochies. Ze laten hun keuze vallen op de parochie Sâo Gonçalo do Retiro, in de periferie van Salvador, waar zij zich zullen wijden aan pastoraal- en ontwikkelingswerk, midden in de dichtbevolkte sloppenwijken.

São Gonçalo de Amarante, de patroon van de parochie.De parochie “Sâo Gonçalo do Retiro” – van wie Sâo Gonçalo de Amarante de patroon is – ligt in een van de uitgestrekt armenwijken aan de rand van de grootstad Salvador da Bahia, tussen de noordelijke invalsroute en de “Paralela”, de autoweg naar de luchthaven. Waar voorheen enkel bos en onbewoond terrein was, rijzen tijdens de voorbije decennia, in adembenemend tempo, huisjes, wooncomplexen en appartementen met duizenden uit de grond, en groeit de bevolking er met tienduizenden aan. In verscheidene “bairros” (= parochie-wijken) wonen mensen in krotten en hutten. De voorzieningen voor water, electriciteit, verkeers, onderwijs, gezondheidszorg, vuilnisophaling enz. zijn gebrekkig. Analfabetisme, ondervoeding, werkloosheid, moord, drugs, prostitutie, inbeslagname van grond met onwettige middelen waren en zijn er schering en inslag.

Op 18 oktober vestigen de 2 Zwartzusters Zr. Agnes De Sloover en Zr. Luciana Blondeel zich in een klein huurhuisje in de parochie São Gonçalo do Retiro, samen met de voorlopige overste Zr. Bernadette Lhoëst en nog 2 andere Dames van Maria, Zr. Cecile en een Afrikaanse non.

 

1967 – De Algemene Overste, Dominique Debusschere, vertrekt op 20 februari, samen met Zr. Franciska, vanuit Brugge voor een éérste bezoek aan Brazilië. Tijdens dat bezoek wordt beslist om de gemengde communiteit voortijdig te ontbinden. De Dames van Maria nemen afscheid en gaan naar het bisdom Recife. Nog tijdens haar verblijf beslist Moeder Dominique om een huis voor de Zwartzusters te bouwen op grond van de kerk. Ook belooft ze aartsbisschop Sales bijkomende Zwartzusters te sturen voor de parochie.

 

1967 – Casa da Paz (Salvador)

Op 18 oktober 1967, precies één jaar na de aankomst op de parochie, volgt de inwijding van het eerste huis van de Zwartzusters, “Casa da Paz” (“Huis van de Vrede“) genoemd. 4 dagen later volgt de plechtig aanstelling.

Reeds van in de startperiode legt de ploeg in haar werking de klemtoon op de evangelisatie van de armen: zowel jongeren als volwassenen, ook mannen. Moeizaam ontdekken de Zwartzusters de problemen en noden rondom hen. Ze trachten in alles het leven van die extroverte, zuiders uitbundige en edelmoedige bevolking te delen en er actief en in dienstbaarheid zichtbaar en tastbaar aanwezig te zijn, als religieuzen. Hun werk krijgt geleidelijk vorm en structuur in catechese, bijbellessen, vormingsprojecten allerhande, concrete hulp aan zieken en noodlijdenden enz.

Dat alles gebeurt in nauwe samenwerking met de mensen ter plaatse, in het kader van de samen met hen opgerichte “comunidades”, christelijke gemeenschappen, veelal onder de leiding van mannelijke (“animadores”) en vrouwelijke (“animadoras”) leken. Om de eigen levenswijze zo normaal mogelijk uit te bouwen en aanvaardbaar te maken voor de eenvoudige mensen waartussen ze leven, voorzien de Zwartzusters zélf in hun eigen levensonderhoud en dat van de communiteit. Zo werkt Zr. Luciana in de stedelijke gevangenis én als verpleegster in een psychiatrische instelling.

1968 – Op 16 maart vertrekt een 3de kandidate voor Brazilië, Zr. Lisbeth Van Nieuwenhuyse, vanuit de Normandische havenstad Le Havre, met de passagiersboot “Pasteur“. Wanneer in de parochie de “Pastoraal van het Kind” (“Pastoral da Criança“) een aanvang neemt, werkt ze meteen mee in de strijd tegen kindersterfte. Zr. Lisbeth wordt “de zuster van de straat” genoemd.

In november voegt zich Wilma bij de groep. Zij is onderwijzeres van het Nederlandse seculier instituut “Maria Annunciatie“, en gaat zich bezighouden met de alfabetisering van kinderen én volwassenen.

De pastoor van de parochie Padre Camilo Rolland, die de Zwartzusters van bij hun aankomst steunde, wordt als staatsgevaarlijk bestempeld door de Brazilaanse overheid en het land uitgezet. Mauricio Abel, een Belgische priester uit het bisdom Namen, volgt hem op.

1970 – In de beginjaren worden alle bijeenkomsten en lessen in het parochiekerkje gehouden, waarbij het koor met een gordijn is afgesloten. Door hulpacties, geldinzamelingen en het vrijwilligerswerk van plaatselijke ambachtslui verrijst in de parochie een “Gemeenschapscentrum“. Het is een eenvoudig en functioneel gebouw, dat bestaat uit polyvalente zalen voor de verscheidene activiteiten op het vlak van evangelisatie én menselijke promotie.

 

1973 – Casa da Alegria (Salvador)

Op 12 mei 1973 vestigen de zusters Luciana en zuster Lisbeth zich in een tweede huis, “Casa da Alegria” (“Huis van de Vreugde“) geheten. Het bevindt zich in de parochiale wijk “Cabula“, die spectaculair is uitgegroeid door de bouw van een residentiëel park met ruim 700 appartementen voor arbeiders en bedienden van een petroleummaatschappij.

Enkele dagen later arriveert de vierde Zwartzuster, Lies Despierre, in het gezelschap van kanunnik F. van den Berghe, de directeur van Bethel. Zr. Lies zet zich meteen in voor het apostolaatswerk in de parochie: bij de jeugdgroepen, bij de “Club des Mâes” (“Club van de Moeders“), die lessen snit, koken, hygiëne en medische zorgen organiseert en naderhand in het kinderopvangcentrum “Casa de Amizade”.

Jandira das Virgens do Nascimento, die al jaren met de Zwartzusters samenwerkt en bij hen inwoont, treedt als eerste Braziliaanse jonge vrouw in het noviciaat binnen. Op de plechtigheid is, behalve directeur Van den Berghe, ook aartsbisschop Avelar Brandão Vilela aanwezig. Vilela is de opvolger van Eugenio Sales, die 2 jaar eerder was benoemd tot kardinaal-aartsbisschop van Rio de Janeiro. Voortaan heeft de ploeg van Zwartzusters er een vormingsopdracht bij en een zeer belangrijk aandeel in het verder ontluiken van méér kloosterroepingen.

Bijbelgroepen hebben zich in de loop der jaren snel ontwikkeld en verspreid over al de “bairros” (= parochiale wijken). Vanuit die bijbelgroepen treden verscheidene mensen naar voren met een verregaande zin voor verantwoordelijkheid en engagement. Ze worden door de kerkelijke overheid aangesteld tot “bedienaren van het Woord“, tot “uitreikers van de Eucharistie“, enz.

1976 – Orlando Guimaraes, een Braziliaan die een stage deed in Sâo Gonçalo, wordt op 15 augustus in Barreiras tot diaken gewijd en op 12 december tot priester. Op 26 december volgt zijn benoeming tot vicaris van een sector van Sâo Gonçalo do Retiro. Tijdens diezelfde plechtigheid wijdt aartsbisschop Avelar Brandâo van Salvador een van de animatoren van de parochie, een gehuwde man, tot permanent diaken.

1977 – De toename van het aantal locale verantwoordelijke animatoren heeft als gevolg dat er nu al 11 Gemeenschapscentra zijn in de diverse parochiale wijken.

1979 – Agostinho Manoel, een van de medewerkers van het eerste uur, wordt op 23 september tot priester gewijd. Hij is daarmee pas de 2de zwarte priester van het aartsbisdom Salvador da Bahia, hoewel een aanzienlijk deel van de bevolking van Afrikaanse oorsprong is.

In datzelfde jaar, op 30 september, legt de eerste Braziliaanse Zwartzuster, Zr. Jandira das Virgens do Nascimento, haar eeuwige kloostergeloften af, in aanwezigheid van de Algemene Overste, Zr. Dominique Debusschere.

 

De jaren tachtig

Vanaf het begin van de jaren ’80 is er toenemende “concurrentie” van de vele (protestants-evangelische) sekten. Ze hebben een niet te verwaarlozen invloed op de vele ongeletterden (met name plattelandsgezinnen) in de parochie, die nu zo’n 200.000 inwoners telt. Er bestaan al 20 parochiale basisgemeenschappen. In snel tempo worden nieuwe polyvalente Gemeenschapscentra gebouwd.

1980 – De “Casa da Alegria (“Huis van de Vreugde“), sinds 1973 opengehouden in de parochiale wijk “Cabula“, verhuist naar de parochiewijk Saboeiro. Het huis, op 14 december ingezegend door kardinaal-aartsbisschop Avelar Brandão Vilela, is ditmaal eigendom van de Congregatie, waarvoor op 18 oktober 1981 de “vzw Zusters van de H. Augustinus van Bethel-Brugge in Brazilië” zal worden opgericht.

1982 – Het éérste huis van de Zwartzusters, “Casa da Paz” (“Huis van de Vrede“), wordt verder uitgebouwd tot vormingscentrum van toekomstige religieuzen. Brazilaanse zusters, die toetreden tot de gemeenschap van de Zwartzusters, staan onder het gezag van de Algemene Overste van Bethel in Brugge, en vallen onder de jurisdictie van de bisschop van Brugge. “Casa da Paz” is een open communiteit voor de jongeren, begeleid door zuster Agnes De Sloover. In de parochie is overigens een “roepingenclub“, waar jongens en meisjes elke maand, in een sfeer van geloof, gebed, broederlijkheid en dialoog, bijeen komen.

Ook de gezondheidspastoraal gaat vooruit. In elke gemeenschap is er een speciaal team tot stand gekomen, waarvan de leden zijn opgeleid om regelmatig de zieken en gehandicapten, bejaarden en stervenden te bezoeken, thuis en in de hospitalen. Om de 2 maanden krijgen ze bijscholing van o.a. Padre Orlando Guimaraes en Zr. Lies Despierre.

1983 – Tijdens het tweede bezoek van Algemene Overste Zr. Jeanne De Deurwaerder doen 5 postulanten op 6 februari hun intrede in het vormingshuis “Casa da Paz“. Een ander Brazilaanse meisje zet een aspirantenjaar in.

1984 – 4 van de Brazilaanse postulanten beginnen op 12 februari hun noviciaat. Voor een aspirante vangt het postulaat aan. Kardinaal Danneels, op bezoek in Brazilië, is op 13 en 14 augustus in Salvador te gast bij de priester-equipe van de parochie “Sâo Gonçalo do Retiro“.

Zr. Agnes De Sloover wordt benoemd tot provinciale overste voor de Missie van de Zwartzusters. Zij is de gemandateerde van de Algemene Overste en van de Raadzusters bij de diocesane en parochiale verantwoordelijken in Brazilië-Salvador. Ze heeft tevens een animerende, coördinerende en een beslissende functie voor alle Belgische en Braziliaanse Zwartzusters. Voor speciale beslissingen is ze ondergeschikt aan de Algemene Overste en de Raadzusters in Brugge.

 

1985 – Casa Bethel (Salvador)

Op verzoek van de zusters Agnes en Luciana stemt de raad van de Congregatie op 20 januari 1985 ermee in om in de parochiale wijk Mata-Escura een derde huis, “Casa Bethel” (“Huis van God”) genaamd, in te richten in een bestaande woning. Het huis wordt op 14 april ingezegend en de zusters Lisbet en Jandira nemen er hun intrek. Het is de bedoeling dat de aspiranten in Casa Bethel zullen verblijven.

1989 – Er komt een nieuwe stichting in Cruz das Almas, een stadje in het binnenland van het bisdom Salvador. Later zullen de zusters deze plaats weer verlaten.

1990 – Zr. Lies Despierre laat een grote garageruimte, naast “Casa Bethel“, ombouwen tot een kinderdagverblijf en kleuterschooltje. De lokalen van de kindercrèche, “Casa da Amizade” (“Huis van de Vriendschap“) genoemd, worden op 9 oktober ingezegend. Er komt financiële steun van het adoptiewerk van het H. Hartziekenhuis (AZ Damiaan) in Oostende.

1995 – Op zondag 12 februari worden, tijdens een plechtige eucharistieviering in de hoofdkerk van Sâo Gonçalo, 2 postulanten opgenomen in het noviciaat door de nieuwe Algemene Overste, Zr. Suzanne Stubbe, die op bezoek is. Een groep van 6 jonge meisjes wordt aanvaard om het postulaat te beginnen in het verruimde postulantenhuis “Casa da Alegria“. Op Aswoensdag 1 maart volgt de professie van 6 novicen.

 

1995 -Casa Santa Inès (Coqueiros)

De Zwartzusters, die beschikken over 3 huizen in de grootstad Salvador, zwermen uit naar het binnenland. Op zondag 5 maart 1995 gaan 4 Braziliaanse Zwartzusters wonen en werken in een vierde stichting, “Casa Santa Inès” in het dorpje Coqueiros in de stad Maragojipe, aan de oever van de Rio Paraguaçu.

Kardinaal Lucas Moreiva Neves, aartsbisschop van Sâo Salvador, komt hoogst persoonlijk het huis inzegenen en de 4 jonge Braziliaanse zusters installeren in de parochie. De verantwoordelijke van de communiteit is Zr. Noélia Nascimento Cerquera, die als 2de Brazilaanse zuster in de Congregatie trad in 1977.

In het uitgestrekte missiegebied van Maragojipe, met meerdere parochies, is Padre Reginaldo de enige priester. De parochie van Coqueiros bestaat al ruim 400 jaar, maar nog nooit eerder waren hier Zusters aanwezig. Zij zijn de allereersten en leven zeer geïsoleerd. Ondanks de moeilijke verbindingen en het tekort aan transport proberen de zusters toch pastorale en humanitaire ondersteuning te geven aan de diverse gemeenschappen van Maragujipe. De arme bevolking, die overwegend leeft van de visvangst, belijdt een sterk behoudsgezind katholicisme (van vóór Vaticanum II), vermengd met Candomblé-rituelen. Zr Noélia zet zich in voor het geven van de naaicursussen.

Op 13 maart 2006 zal het huis “Casa Santa Inès” in Coqueiros (Maragojipe) echter dichtgaan, wegens nieuwe prioriteiten.

Op het vijfjaarlijks kapittel (31 juli – 6 augustus 1995) in de abdij “Zevenkerken” van Loppem is een delegatie van 5 Zwartzusters uit Brazilië aanwezig. Drie hoofdthema’s worden er besproken: de aanpassing van de Constituties en Statuten van de Zwartzusters, de gemeenschapsopbouw én…de relatie Vlaanderen-Brazilië.

1996 – Op zondag 27 oktober, wordt tijdens een plechtige openluchtmis in Salvador, onder massale belangstelling het 30-jarig bestaan van de parochie op Sâo Gonçalo do Retiro en van de aanwezigheid van de Zwartzusters herdacht.

 

2001 – Casa Santo Agostinho (Ruy Barbosa)

De Zwartzusters openen op 29 mei een nieuw huis, “Casa Santo Agostinho” (“Huis van Sint Augustinus“), in Ruy Barbosa, op 150 km van Salvador, waar de Oostvlaming André De Witte sinds 1994 bisschop is. 4 jonge Brazilaanse zusters gaan wonen in een huis op de parochie Santo Antônio. Hun werkgebied is zeer uitgestrekt, zeer ruraal en de bevolking is er arm. De woonwijken liggen ver van elkaar, veelal ruim een uur reizen van de ene gemeenschap naar de andere; overal is er een tekort aan het allernoodzakelijkste en grote behoefte aan evangelisatie.

De prioriteit van de zusters gaat naar de zwaksten en meest behoeftigen. Elk van hen heeft een specifieke taak in de brede waaier van welzijnszorg en begeleiding. Zr. Luciene organiseert, tijdens en na de schooltijd, lessen en bijeenkomsten voor jongeren. Zr. Tide coördineert kinderwelzijn, crèches en kleuterklassen. Zr. Joema helpt de plaatselijke priester bij de opvang en begeleiding van nabestaanden van overledenen. En Zr. Irma werkt in een opvangtehuis voor een 10-tal ontspoorde, vaak zwangere, jonge meisjes.

2002 – In het kinderdagverblijf “Casa da Amizade” (“Huis van de Vriendschap“) in Salvador, opgericht in 1990, is het nu mogelijk geworden om elke dag, vanaf 7u. tot 17u., een 30-tal kinderen (10 maanden – 6 jaar) van alleenstaande, hulpbehoevende of gescheiden ouders op te vangen. Dank zij verscheidene vrijwilligers ter plaatse is de loonlast tot een minimum beperkt. 2 Zwartzusters werken er voltijds. Zr Lies doet de inkopen en bereidt in de keuken voedzame maaltijden. Voor ze naar huis gaan krijgen de kinderen een welkome frisse douche. Er is ook medische zorgverlening, want de ouders hebben geen geld om geneesmiddelen te kopen. De oudste kinderen leert men lezen en rekenen, knutselen, met een minimum aan materiaal. De zusters hebben aandacht voor de voeding, hygiëne en opvoeding in een aangename sfeer.

2004 – Op 3 februari overlijdt de derde pionier, Zr Lisbeth Van Nieuwenhuyse, in een ziekenhuis in Salvador. 5 dagen later legt Zr. Roseane Assis Costa haar eeuwige geloften af, tijdens het bezoek van de Algemene Overste Zr. Suzanne Stubbe en van de directeur Vanneste.

Op het vijfjaarlijks kieskapittel (9 september) zijn 5 Braziliaanse Zwartzusters aanwezig. Een van hen, Zr. Angela Maria Dos Santos Lima, wordt verkozen tot eerste landeigen Regionale Overste van de Zwartzusters in de Regio Brazilië. Tijdens datzelfde kieskapittel verloopt, na 10 jaar, het mandaat van Zr. Suzanne Stubbe als Algemene Overste. De fakkel wordt doorgegeven aan Zr. Christine Everaere.

Inmiddels ontplooien de 3 Zwartzusters in Ruy Barbosa tal van pastorale en sociale taken. Ze zetten zich in voor het begeleiden van gemeenschappen, landlozen en straatkinderen, alsook voor de roepingenpastoraal, hetgeen al meteen beloond wordt met de intrede van de 26-jarige Geide Silva de Jesus in de Congregatie van “Irmas Negras“. Eenmaal per week, op donderdag, verzorgen de zusters, een radioprogramma met gebed en bezinning voor de mensen die veraf wonen.

De zusters leggen dagelijks heel wat kilometers af op hobbelige en zanderige wegen om mensen te bezoeken. Hun hulp wordt vooral ingeroepen voor oude en zieke mensen, die niet naar het ziekenhuis kunnen gaan, omdat de nodige transportmiddelen. In parochiaal verband vormen de zusters catechisten, geven ze catechese, zorgen ze voor animatie van jongerengroepen en begeleiden ze aidspatiënten. Om zélf in hun levensonderhoud te voorzien bakken de zusters hosties en gieten ze kaarsen. Hun dagen zijn dus zéér goed gevuld.

2006 – In de abdij van Zevenkerken in Loppem wordt het zakenkapittel gehouden van de Zwartzusters, onder het motto “Op zoek naar wegen om onze dromen waar te maken“. In verband met Brazilië maken de deelnemers een evaluatie van de voorbije werkzaamheden en van de bereikte resultaten, en tevens denken ze na over de zending in de komende jaren, over de vorming die de zusters nodig hebben om nieuwe taken op zich te nemen en over verbetering van de kwaliteit in de armenzorg. De discussie draaide rond vragen zoals: Wat zijn de tekenen van de tijd? Wat is de zwarte pest nu? Wat kunnen de Zwartzusters NU betekenen en welke vorming hebben ze daarvoor nodig? Wat is het het charisma van de Zwartzusters in Brazilië?

2007 – Door de illegale bouw van een motel naast de crèche in Salvador, komen er scheuren in de muren en ontstaat zelfs een grondverzakking. Wegens instortingsgevaar moet op 1 november dit kinderdagverblijf zijn deuren sluiten, na 11 jaar inzet van het team rond Zr. Lies.

 

2007 – Casa Santa Monica (Oiticicas)

Tijdens het zakenkapittel in Brugge, in 2006, hadden de deelnemende Braziliaanse zusters voorgesteld om op missie te gaan naar het bisdom Tianguá, in het noordoosten van Brazilië, maar hierover was verder niets beslist.

Het bisdom Tianguá beslaat 9680 km² en telde in het jaar 2000 meer dan 400.000 inwoners. Het is een van de 8 bisdommen van het aartsbisdom Fortaleza. De stad Fortaleza (350 km verwijderd van Tianguá) telt 3 miljoen inwoners en ligt aan de noordoostkust van Brazilië. Het is de hoofdstad van de deelstaat Ceará, in de regio Noordoost, een van de warmste en droogste gebieden van het land, met slechts een kort regenseizoen en met een gemiddelde temperatuur die overdag altijd boven de 30° uitkomt. Het diocees Tianguá omvat 13 “municipia” (= administratieve eenheden). 24 priesters bedienen 14 parochies met de 10 missiegebieden, bijgestaan door een grote groep religieuzen en leken. Het is een economisch minder ontwikkeld gebied. Landbouw (teelt van groenten, maniok, bonen, rijst, suikerriet) en visvangst zijn de bijzonderste economische activiteiten. De industrie staat nog in de kinderschoenen

Op 5 april 2007 krijgt het Algemeen Bestuur van de Congregatie in Brugge een brief van de bisschop van Tianguá, Francisco Javier Hernandez Arnedo, o.s.a.. Deze vraagt 3 Zwartzusters voor een missionaire taak in een weinig ontwikkeld gebied van zijn bisdom, nl. in Oiticicas, op 12 km van het historische stadje Viçosa do Cearà. Op 19 april wordt de Regionale overste Zr. Ângela Maria, samen met een paar andere zusters, op verkenning gestuurd naar Oiticicas. Het deskundig verslag van de reis wordt positief onthaald en op 16 juni aanvaard door het Algemeen Bestuur.

Op 24 augustus vertrekken de 3 Braziliaanse Zwartzusters Joêmia, Claudia en Noélia op hun missietocht vanuit Salvador naar Oiticicas, vergezeld door de Algemene Overste Zr. Christine Everaere.

’s Anderendaags wordt hen tijdens een avondmis in de parochiekerk van Viçosa do Cearà, de handen opgelegd door de pastoor, Padre Carlos Alberto. Het drietal vestigt zich op 26 augustus in Oiticicas, in “Casa Santa Monica” (“Huis van de H. Monica“, moeder van St.-Augustinus), recht tegenover het parochiekerkje Santa Luzia. Naast de woning staat het parochiesecretariaat en er is ook een klein schooltje.

Op 28 augustus, het feest van St.-Augustinus, komt de bisschop van Tianguá, Dom Francisco Xavier, de mis celebreren in Oiticicas, en verdeelt de parochiale bevoegdheden. Zr. Joêmia zal instaan voor het secretariaatswerk van de parochie, Zr. Noélia voor de doopsels, Zr. Claudia voor de catechese en voor vorming van de bedienaren van de eucharistie (die de communie ronddelen aan de zieken e.d.). Daarnaast zullen de zusters ook instaan voor de vorming van jongeren en catechisten.

Ook hier hebben de zusters vanaf de beginperiode heel veel aandacht voor de bevolking en delen ze lief en leed, niettegenstaande de hitte, het watertekort, het gebrek aan comfort, vervoer en hulpmiddelen. De zusters doen veel huisbezoeken om de mensen en hun behoeften en vragen beter te leren kennen. De zieken en ouderen, die de kerk niet meer kunnen bereiken, krijgen extra-bezoek. In deze droge bergachtige streek, met haar zeer grote afstanden en met hobbelige en zanderige wegen, is er een grote nood aan een degelijke terreinwagen, om jongeren en zieken te vervoeren en om de afgelegen gebieden en gemeenschappen te kunnen bereiken.

In september start men met bijbelgroepen, die 3 avonden per week samenkomen. Op 8 december 2007 komt de bisschop op bezoek. Hij geeft Zr. Noélia de toelating om in te staan voor de kinderdopen. In diezelfde maand worden 63 kinderen gedoopt en 6 huwelijken van jonge koppels ingezegend.

2008 – Geraldo Majella Agnelo, kardinaal-aartsbisschop van Salvador da Bahia, is van 4 tot 7 september te gast in het hoofdklooster “Ter Castaegneboom” in Brugge.

2009 – Op het zakenkapittel in Brugge (22-27 juni) zijn 5 kiesgerechtigde Braziliaanse zusters aanwezig. Zr. Damiana do Carmo Nascimento wordt benoemd als nieuwe Regionale Overste voor Brazilië, als opvolgster van Zr. Ângela Maria Dos Santos Lima.

2011 – Zr. Joêmia Santos da Purificação verblijft voorlopig alléén in Oiticicas. Ze werkt haar studies van maatschappelijk werkster af en bekijkt de vraag van de plaatselijke bisschop, Dom Francisco Xavier, om het werkterrein van de Zwartzusters te verleggen van Oiticicas (waar een parochiepriester komt) naar Quatiguaba, op 18 km ten noordwesten van Tianguá.

 

2015 – Casa da Esperança (São Roque do Paraguaçu)

Eind 2014 vroeg Padre Reginaldo Alfredo Morais uit Maragojipe aan de Zwartzusters om een bijhuis te openen op een parochie in São Roque do Paraguaçu, een van de 5 districten van Maragojipe (in de Braziliaanse deelstaat Bahia). In zijn brief schreef Padre Reginaldo: “Door de installaties van het staatsoliebedrijf Petrobras is het bevolkingsaantal hier sterk toegenomen en dit heeft zowel positieve als negatieve gevolgen. Het district groeit in alle opzichten maar er is ook een toename van drugsgebruik en prostitutie. We hebben nood aan jonge zusters om zo aan alle pastorale behoeften te kunnen voldoen.“

Op 18 januari 2015 werd er een contract ondertekend voor 3 jaar tot januari 2018. De zusters Damiana do Carmo Nascimento, Rita de Cássia en Noélia Nascimento Cerqueira werden uitgestuurd. Ze bewonen een bovenverdieping van een huis dat door de parochie wordt gehuurd. Hun verblijfplaats draagt de naam “Casa da Esperança” (“Het huis van de hoop“).

Maar sinds het uitbreken van een groot omkoopschandaal rond Petrobas is er in de streek grote werkloosheid, emigratie naar de stad, toenemende jeugdcriminaliteit, oorlog tussen drugsbenden, prostitutie, enz. De 3 zusters werkten samen met vele ontgoochelde jongeren die doelloos rondslenterden. Ze gingen op zoek naar mensen die hen, zoals in Salvador, muziekles of een andere cursus konden geven. In oktober 2017 werd deze missie geëvalueerd en werd besloten dat de mensen voldoende gevormd zijn zodat de zusters een nieuw huis konden gaan openen. Jaarlijks komen de zusters nog even langs voor een missie en om er alles op te volgen.

Op 13 augustus 2017 ontvingen de Irmãs Negras, Zwartzusters in Brazilië die nu werkzaam zijn in Salvador de Bahia, Ruy Barbosa en São Roque do Paraguaçu, een missionaire oproep van Dom José Ionilton Lisboa de Oliveira, SDV, één van hun bekende priesters van Bahia. Hij werd op 30 juli 2017 de eerste Braziliaanse bisschop van de prelatuur, Prelazia de Itacoatiara – Amazonas, na twee Canadezen en een Italiaan.

Op 29 september 2017 kreeg het Algemeen Bestuur een brief van de Regionale Raad om de toelating te vragen voor de opening van een nieuwe missie. Vier zusters waren al dadelijk bereid gezonden te worden. Ze zijn sterk gemotiveerd: “We leven in het tijdperk van Paus Franciscus, Papa Francisco, die ons oproept tot een missionaire pastoraal, om een nieuwe verkondiging van het evangelie (Evangelii Gaudium) op gang te trekken, die vraagt dat we een KERK in uittocht zouden zijn, dat we onze veiligheid zouden verlaten, om te gaan, te vertrekken om zo tegemoet te komen aan de noden van het ogenblik, zoals ons charisma het ook vraagt.”

Op 30 oktober 2017 gaf het Algemeen Bestuur de toelating om op verkenning te gaan. Zr. Christine Everaere ging met de Regionale Overste Zr. Ângela Maria, met Zr. Lies Despierre, Joêmia en Damiana op tocht naar Itacoatiara. Het was een dagreis ver met het vliegtuig van Salvador da Bahia via São Paulo naar Manaus en dan nog 267 km af te leggen met de wagen van Manaus naar Itacoatiara

 

2018

 

 

Brugse Zwartzusters openen nieuw huis in de Amazone in Brazilië

Zuster Christine Everaere, algemeen overste, trok naar Brazilië. Binnenkort openen enkele Zwartzusters daar een nieuw huis, midden het Amazonegebied.

De prelatuur Itacoatiara. Daar zullen we een nieuwe gemeenschap stichten. En daarom trokken we naar Brazilië. Het was een dagreis ver met het vliegtuig van Salvador da Bahia via São Paulo naar Manaus en dan nog 267 km af te leggen met de wagen van Manaus naar Itacoatiara. Ik laat jullie graag delen in onze toekomstplannen, vertelt zuster Christine Everaere.

 

Een bisdom in wording met slechts 7 priesters en één diaken

Itacoatiara is een prelatuur. Een prelatuur is geografisch afgebakend zoals een bisdom, heeft een bisschop, maar heeft onvoldoende priesters en is nog niet zelfbedruipend om al een bisdom te kunnen zijn. De prelatuur heeft maar 7 priesters. Er is één permanent diaken en de leken moeten nog gevormd worden. De prelatuur heeft op dit moment alleen als Godgewijd Leven, het monasterium “Agua Viva, Levend Water” met vijf zusters Benedictinessen die in contact staan met de zusters van Bethanie.

De prelatuur van Itacoatiara – Amazonia bestaat uit zes districten of regio’s, met 13 parochies en ongeveer 250 gemeenschappen in stad en platteland. Veel gemeenschappen zijn ook Ribeirinhas, dat wil zeggen gelegen aan de rivier. Drie van de zes regio’s kunnen alleen via een boottocht van vier uur en meer bereikt worden. Het hoofdkwartier van de Prelatuur ligt in Itacoatiara aan de rivier de Amazone.

 

Een gezonken boot en geen eigen wagen

Bisschop José Ionilton was van plan om ons op te halen in Manaus, maar de dag voordien zonk de boot van de prelatuur. Het schip dat zo broodnodig is om zoveel gemeenschappen te bereiken. Gelukkig is er niemand verdronken. Na enkele dagen konden we toch de bisschop ontmoeten. Hij zou heel graag hebben dat de Zwartzusters, as Irmãs Negras, hier komen om pastoraal en sociaal werk te doen op de 7 parochies.

Er is nog veel armoede, geweld, drugs, prostitutie, analfabetisme, tuberculose, malaria. De uitdagingen zijn groot maar de zusters zijn zeer gemotiveerd. De bisschop wil het oude seminarie, gelegen aan de Amazonerivier, aan de zusters geven om in te wonen. Dit huis moet tegen februari 2018 nog worden opgeknapt en ze hebben onze hulp broodnodig, want het is een arme prelatuur. De bisschop zelf heeft geen eigen wagen, de boot is nu ook gezonken en de zusters zullen een wagen nodig hebben om hun gemeenschappen te kunnen bereiken.

 

Samen op tocht

Na overleg met het algemeen en regionaal bestuur gaan we akkoord dat de zusters Damiana Do Carmo Nascimento, Joêmia Santos da Purificação, en Cleide Silva de Jesus zich hier gaan inzetten vanaf 19 februari 2018. Ze beginnen voor een periode van drie jaar. Er werd een contract met de bisschop ondertekend. Tussen de gesprekken door gingen de seminarist Alex of Dona Lisette met ons op tocht.

Ik ben onder de indruk van hoe zoveel mensen hier moeten leven in paalwoningen om te verhinderen dat bij overstroming van de amazonerivier het huisje geraakt wordt. Het is er vuil, onhygiënisch, slecht ruikend.

Ik hoop dat de zusters met hun medewerkers, doorheen hun pastorale en sociale inzet, een sprankeltje hoop, het licht van het evangelie zullen brengen.

De indiaanse stammen leven in beschermde omgevingen. Er zal gezocht worden naar duurzame oplossingen voor de problematiek van armoede, ongelijkheid, recht op gezondheid en onderwijs, zorg voor het milieu. Er zal geprobeerd worden om naast de pastorale noden een antwoord te geven aan reële noden om hen te helpen om de millenniumdoelstellingen te verwezenlijken.

 

Een levengevende uitwisseling

Er zijn hier heel veel kerkelijke en maatschappelijke uitdagingen. En dan is er nog de grote uitdaging van de economische duurzaamheid. De aanwezigheid van vrouwelijk religieus leven is hier volgens de bisschop broodnodig om te getuigen; om te helpen bij de missie in het pastorale veld, vorming van de medewerkers en sociale activiteiten. Het doet deugd zustergemeenschappen te ontmoeten op basis van gelijkwaardigheid. Dit is voor ons in Brugge en Brazilië een vitale of levengevende uitwisseling, waarin we zelf ook leven kunnen vinden. Evangelisering & vitalisering blijven sleutelbegrippen. We gaan vertrouwvol op weg en danken voor uw verbondenheid.